Η δικαστικοπολιτική υποκρισία και η ανάγκη ίδρυσης συνταγματικού δικαστηρίου

Ι. Από τις αποφάσεις για τις αποδοχές των δικαστικών …

Μία και μόνη κοινωνικά προκλητική απόφαση του Ειδικού Δικαστηρίου του άρθρου 99 (Δικαστήριο Αγωγών Κακοδικίας που κακώς επικράτησε να αποκαλείται «μισθοδικείο») άρκεσε προκειμένου να υπάρχει αντίδραση και έντονος προβληματισμός γύρω από το πώς θα πρέπει να εκδικάζονται οι διαφορές για αποδοχές και συντάξεις δικαστικών λειτουργών. Ίσως θα έπρεπε να θυμίσουμε ότι το ειδικό αυτό δικαστήριο λειτουργεί για δεκαετίες και απλώς το 2001 ανέλαβε να εκδικάζει και τις διαφορές από αποδοχές και συντάξεις δικαστικών, όταν προκύπτουν νομικά ζητήματα ευρύτερου ενδιαφέροντος. Αυτό έγινε γιατί τόσο πριν το 2001, όσο δυστυχώς και μετά τα κοινά δικαστήρια και ιδίως τα ανώτατα (Άρειος Πάγος, ΣτΕ, Ελεγκτικό Συνέδριο) κρίνοντας για αποδοχές και συντάξεις δικαστικών, εκδίδουν διαρκώς αποφάσεις με τις οποίες επεκτείνουν στους δικαστικούς την εφαρμογή ρυθμίσεων που αφορούν άλλους κλάδους (βουλευτές, αξιωματικούς, πανεπιστημιακούς, δημοσίους υπαλλήλους, γιατρούς ΕΣΥ κ.ο.κ. και άρα εντάσσονται σε άλλα μισθολογικά συστήματα.
Δίνω στη δημοσιότητα έναν ενδεικτικό κατάλογο τέτοιων αποφάσεων των τριών ανωτάτων δικαστηρίων τόσο πριν όσο και μετά το 2001.
Στον κατάλογο αυτό φαίνεται ότι πολύ πρόσφατα η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας επέκτεινε και στους εν ενεργεία και στους συνταξιούχους δικαστικούς τις ρυθμίσεις του Ζ’ ψηφίσματος του 1974 για τη φορολογική μεταχείριση των βουλευτών, ένα πολύ μεγάλο μέρος της αποζημίωσης των οποίων καλύπτει εισφορές στα κόμματα και δαπάνες πολιτικών δραστηριοτήτων και όχι το μηνιαίο εισόδημα τους. Άλλωστε οι βουλευτές είναι αιρετοί προσωρινοί εκπρόσωποι του λαού και όχι ισόβιοι λειτουργοί όπως οι δικαστές.
Στον ίδιο κατάλογο φαίνεται ότι τα δικαστήρια έχουν κρίνει αντισυνταγματικές και έχουν παραμερίσει διατάξεις νόμων με τις οποίες απαγορεύεται η επεκτατική εφαρμογή ευνοϊκών ρυθμίσεων και η επιδίκαση αμοιβών, χορηγιών και επιδομάτων, αν αυτό δεν προβλέπεται ρητά σε οργανικό ή άλλο ειδικό νόμο. Τα δικαστήρια έκριναν ότι μία παρόμοια νομοθετική απαγόρευση αντιβαίνει στις θεμελιώδεις συνταγματικές διατάξεις της αρχής της ισότητας και της διάκρισης των εξουσιών, αλλά και στο δικαίωμα παροχής δικαστικής παρουσίας που κατοχυρώνεται τόσο στο Σύνταγμα όσο και στην ΕυρΣΔΑ. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι αν μία παρόμοια απαγόρευση ενταχθεί στο Σύνταγμα σε μία μελλοντική αναθεώρηση του, θα κριθεί πιθανότατα αντισυνταγματική, καθώς η συνταγματικότητα των αναθεωρημένων διατάξεων ελέγχεται από τα δικαστήρια με κριτήριο το άρθρο 110 του Συντάγματος. Επιπλέον θα ασκηθούν σίγουρα προσφυγές στο Στρασβούργο με βάση το άρθρο 6 της ΕυρΣΔΑ.

ΙΙ …. στις κοινωνικές και θεσμικές ομηρίες

Ενώ λοιπόν μία απόφαση για τις αποδοχές των δικαστικών προκαλεί τέτοιο δικονομικό προβληματισμό, παρακολουθούμε αδιάφοροι επί τόσα χρόνια τους συμβασιούχους να γίνονται «μπαλάκι» μέσα στις αντιφάσεις και τα αδιέξοδα του δικονομικού μας συστήματος: Άλλα λένε τα πολιτικά δικαστήρια και τελικά ο Άρειος Πάγος ως προς τον ορθό χαρακτηρισμό των συμβάσεων τους. Άλλα λέει το Συμβούλιο της Επικρατείας ως προς το Π.Δ. 164/2004, παρότι συμφωνεί με τα πολιτικά δικαστήρια ως προς την δυνατότητα να γίνεται δικαστικά ο ορθός νομικός χαρακτηρισμός των συμβάσεων. Και εντέλει άλλα λέει το Ελεγκτικό Συνέδριο ως προς την πληρωμή των αποδοχών και των ενσήμων των συμβασιούχων και ως προς την δικαιοδοσία των πολιτικών δικαστηρίων να προβαίνουν στον ορθό νομικό χαρακτηρισμό των εργασιακών σχέσεων.
Το ίδιο όμως συμβαίνει και με πλήθος άλλων κρίσιμων κοινωνικών θεμάτων: Το ύψος του εφάπαξ των συνταξιούχων, το προσωρινό προσωπικό επίδομα των δημοσίων υπαλλήλων, το οικογενειακό επίδομα στον έναν ή και στους δύο συζύγους, η μεταφορά του συντελεστή δόμησης όταν επιβάλλονται περιορισμοί σε διατηρητέα ακίνητα κ.ο.κ. Χιλιάδες άνθρωποι ταλαιπωρούνται και ξοδεύονται χωρίς να μπορούν να βρουν λύση επί χρόνια.
Είναι να απορεί κάποιος πως δεν εξεγείρεται η δικονομική μας ευαισθησία όταν για μείζονα θέματα μεγάλης ιστορικής και πολιτικής σημασίας, όπως η λεγόμενη «βασιλική περιουσία» ή παλαιότερα η συνταγματικότητα του νόμου πλαισίου για τα ΑΕΙ προκύπτουν με οφθαλμοφανείς δικονομικές μεθοδεύσεις αντίθετες αποφάσεις του Αρείου Πάγου και του Συμβουλίου της Επικρατείας. Οι μεθοδεύσεις μάλιστα αυτές έγιναν για να αμφισβητηθεί η τελική κρίση του ΣτΕ με αντίθετες αποφάσεις του Αρείου Πάγου και να οδηγηθούν τα θέματα στο Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο. Το σημερινό σύστημα είναι αυτό που επιτρέπει την αμφισβήτηση του ΣτΕ και όχι το σύστημα του Συνταγματικού Δικαστηρίου.
Ακόμη όμως προκλητικότερη είναι η δικονομική επανάπαυση όταν το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο του άρθρου 100, ως εκλογοδικείο, εκδίδει αποφάσεις όπως η τελευταία για τις λευκές ψήφους που είχε ως συνέπεια να αυξηθούν κατά μία οι έδρες της κυβερνητικής πλειοψηφίας. Το ίδιο είχε συμβεί και το 1990 με άλλη απόφαση του Ανωτάτου Ειδικού Δικαστηρίου που είχε ως αποτέλεσμα η τότε κυβέρνηση Μητσοτάκη να αποκτήσει πλειοψηφία 151 εδρών, αντί των 150 που διέθετε.

ΙΙΙ. Η ανάγκη ίδρυσης Συνταγματικού Δικαστηρίου

Το ισχύον σύστημα δικαστικού ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων είναι φαινομενικά μόνον διάχυτο και παρεμπίπτον. Στην πραγματικότητα είναι σύστημα συγκεντρωτικού και ευθέως ελέγχου μόνον που αυτό γίνεται κατά τρόπο στρεβλό. Ο έλεγχος της συνταγματικότητας στην πράξη δεν ασκείται από όλα τα δικαστήρια όλων των βαθμών και των κλάδων, αλλά μόνο από τα τρία ανώτατα (ΑΠ, ΣΤΕ, ΕΕ) και ευτυχώς μετά την αναθεώρηση του 2001 από τις Ολομέλειες τους και όχι από μικρότερους μη αντιπροσωπευτικούς σχηματισμούς των πέντε ή ακόμη και των τριών μετά ψήφου δικαστών.
Όσοι ισχυρίζονται ότι με το ισχύον Σύνταγμα ο κάθε ειρηνοδίκης ή πρωτοδίκης μπορεί να προβεί σε έλεγχο συνταγματικότητας πρέπει να μας πουν αν γνωρίζουν κάποιο ζήτημα συνταγματικότητας που να κρίθηκε οριστικά και αμετάκλητα και να οδήγησε σε σταθερή και καθαρή θέση της νομολογίας με αποφάσεις πρωτοδικείων ή έστω εφετείων. Κανένα.
Στην Ελλάδα η άσκηση ενδίκων μέσων είναι εύκολη και όλοι καταφεύγουν σε αυτά. Επίσης στο ΣτΕ τις περισσότερες φορές και στο Ελεγκτικό Συνέδριο πάντοτε δεν μεσολαβεί κρίση κατώτερου δικαστηρίου. Υπάρχει, τέλος, σε κάθε περίπτωση η αναίρεση υπέρ του νόμου που φέρνει τα νομικά ζητήματα στα ανώτατα δικαστήρια.
Στο μεταξύ το ελληνικό σύστημα υπάγεται ούτως ή άλλως στον αυστηρό έλεγχο δύο οιονεί συνταγματικών δικαστηρίων: του ΕυρΔΔΑ και του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων που εκ των πραγμάτων υπέρκεινται όλων των ανωτάτων δικαστηρίων της χώρας για θέματα απολύτως συναφή με τα θέματα συνταγματικότητας καθώς τα θέματα αυτά τις περισσότερες φορές τίθενται και ως θέματα πιθανής αντίθεσης στην ΕυρΣΔΑ και το ευρωπαϊκό κοινοτικό δίκαιο.
Το ερώτημα δεν είναι αν θα ασκείται έλεγχος, αλλά με πόση ταχύτητα και πόση σαφήνεια. Το ερώτημα δεν είναι τι λέει το Σύνταγμα στις ουσιαστικές του διατάξεις, αλλά το πώς και ποιος τις ερμηνεύει αποδίδοντας σε αυτές το νόημα που θέλει. Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι η συντριπτική πλειονότητα των πανευρωπαϊκών και των θεσμικά ανεπτυγμένων κρατών εκτός Ευρώπης έχει προσχωρήσει στο σύστημα του Συνταγματικού Δικαστηρίου.
Είμαι θερμός οπαδός του διαχύτου ελέγχου, αλλά γνωρίζω τις αντιφάσεις και τις αδυναμίες του συστήματος αυτού. Γνωρίζω και τα πλεονεκτήματα, αλλά και τους κινδύνους του συγκεντρωτικού συστήματος του Συνταγματικού Δικαστηρίου. Γι΄ αυτό πιστεύω στην ανάγκη συνδυασμού των πλεονεκτημάτων και των δύο συστημάτων.
Θέλω ο κάθε δικαστής, ο κάθε πρωτοδίκης και ειρηνοδίκης, να μπορεί να προβαίνει σε έλεγχο αντισυνταγματικότητας, αλλά στην περίπτωση αυτή με το θάρρος της γνώμης και της επιστημονικής του ικανότητας να συντάσσει μία εμπεριστατωμένη απόφαση, ικανή να σταθεί ενώπιον της Ολομέλειας του ανωτάτου δικαστηρίου του κλάδου του και ενώπιον του Συνταγματικού Δικαστηρίου. Δεν θεωρώ ότι πρόχειρες ή φευγαλέες αποφάσεις κατώτερων δικαστηρίων που εξαφανίζονται από τα εφετεία ή αναιρούνται από τα ανώτατα δικαστήρια έχουν πραγματικό νόημα από πλευράς ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων.
Σημασία όμως έχει το πώς συγκροτείται το Συνταγματικό Δικαστήριο, ποιοι το απαρτίζουν και το πώς επιλέγονται. Διαφωνώ ριζικά με την πρόταση της Ν.Δ. να μετατραπεί σε Συνταγματικό Δικαστήριο το σημερινό Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο, όπου μετέχουν οι Πρόεδροι των τριών ανωτάτων δικαστηρίων (που έχουν κάποια στιγμή επιλεγεί από την κυβέρνηση), μαζί με τέσσερις αρεοπαγίτες και τέσσερις συμβούλους Επικρατείας που κληρώνονται με διετή θητεία. Είδαμε πως λειτουργεί το ΑΕΔ και ως συνταγματικός δικαστής και ως εκλογοδικείο.
Η δική μου πρόταση είναι να αξιοποιήσουμε το πιο ώριμο ευρωπαϊκό μοντέλο που είναι το γερμανικό. Το ίδιο σε γενικές γραμμές μοντέλο ακολουθεί η μεγάλη πλειονότητα των ευρωπαϊκών χωρών. Πρέπει το Συνταγματικό Δικαστήριο να έχει εννέα ή έντεκα μέλη που εκλέγονται για μία μη ανανεώσιμη θητεία επτά ετών από την Ολομέλεια της Βουλής με αυξημένη πλειοψηφία 2/3. Αυτό οδηγεί σε επιλογή προσώπων μεταξύ των ανωτέρων και ανωτάτων δικαστικών λειτουργών και των καθηγητών νομικής που είναι μετριοπαθή, καταξιωμένα, συναινετικά και κυρίως υπεύθυνα.
Ο διάχυτος έλεγχος από όλα τα δικαστήρια εξακολουθεί να λειτουργεί. Όταν όμως το δικαστήριο διαπιστώνει αντίθεση προς το Σύνταγμα παραπέμπει το ζήτημα στην ολομέλεια του οικείου δικαστηρίου και αν αυτή συμφωνήσει, το ζήτημα πλέον φτάνει το Συνταγματικό Δικαστήριο. Παράλληλα τόσο η κυβέρνηση όσο και ένας αριθμός βουλευτών μπορούν να προσφύγουν κατευθείαν στο Συνταγματικό Δικαστήριο.
Το επιχείρημα ότι το Συνταγματικό Δικαστήριο θυμίζει τη δικτατορία είναι αστείο. Κάποιοι δικαστές των τακτικών δικαστηρίων και κάποιοι εισαγγελείς ήταν εκείνοι που στελέχωσαν πολιτικές, αλλά και κρίσιμες δικαστικές θέσεις την εποχή της δικτατορίας. Λίγοι αντιστάθηκαν, αρκετοί συνεργάστηκαν, οι συντριπτικά περισσότεροι σιώπησαν. Ακόμη θυμούμαστε τον τότε Πρόεδρο του Αρείου Πάγου να ανακοινώνει στο Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών τα αποτελέσματα του δευτέρου «δημοψηφίσματος» της Χούντας.
Τα συνταγματικά δικαστήρια είναι στοιχείο της κοινής ευρωπαϊκής συνταγματικής παράδοσης. Γι΄ αυτό λειτουργεί και το ΔΕΚ ως συνταγματικό δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Γι΄ αυτό οι δικαστές του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου επιλέγονται από τα πολιτικά όργανα των χωρών τους, της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Συμφωνώ λοιπόν με την ανάγκη ίδρυσης συνταγματικού δικαστηρίου. Διαφωνώ όμως ριζικά με την πρόταση της Ν.Δ. να μετατραπεί το ΑΕΔ σε συνταγματικό δικαστήριο καθώς και στην ανάθεση στο δικαστήριο αυτό αρμοδιοτήτων που ανήκουν στο Κοινοβούλιο. Γι΄ αυτό δεν θα ψηφίσω στην παρούσα Βουλή υπέρ της αναθεώρησης του άρθρου 100. Θα ψηφίσω λευκό γιατί η Ν.Δ. διαθέτει 165 βουλευτές και δεν πρέπει να διαπιστωθεί η ανάγκη αναθεώρησης του άρθρου 100, με πλειοψηφία που υπερβαίνει τους 180 ψήφους προκειμένου να διατηρηθεί η εγγύηση της αυξημένης πλειοψηφίας των 180 ψήφων στην επόμενη αναθεωρητική Βουλή. Το ότι συμφωνούμε στην ανάγκη αναθεώρησης δεν σημαίνει ότι συμφωνούμε στο περιεχόμενο της αναθεώρησης, όπως συμβαίνει και με το άρθρο 16.